'Hoe komt het dat u, sir Winston, de voorvechter van het Europese ideaal werd? Ik denk dat dit kan worden verklaard door twee eigenschappen die tegelijk noodzakelijk zijn voor staatsmanschap: Grootsheid in denken en diepte in gevoel.'
Spreekt Konrad Adenauer wanneer aan Winston Churchill de Karelsprijs is toegewezen, de hoogste eer voor diensten ter bevordering van Europese eenwording. De Grootste Brit allertijden en het symbool van de weerstand tegen de Duitse overheersing wordt vertolkt door Gary Oldman in the Darkest Hour; de film die deze week in de bioscopen zal verschijnen. Maar wie was deze 'Man with the heart of a Nation'; wat dreef hem tot zulke hoogten? En wat zegt dit over Meraki; intelligentie en creativiteit?
Winston Leonard Spencer wordt geboren in 1874 in het Engelse plaatsje Woodstock, afkomstig uit een familie van adel. Op negentienjarige leeftijd treedt hij toe tot het Britse leger. Winston is schermkampioen, maar zijn werkelijke passies zijn geschiedenis en literatuur. Aan het front ontwikkelt hij zich tot een gevierd oorlogscorrespondent; 'Always in search of adventure.' Winston brengt verslag uit van de revolutie in Cuba; de Tweede Boerenoorlog en in India. Hij maakt schetsen; schildert; luistert naar verhalen en besluit zichzelf op te leiden. Hij leest Adam Smith, Plato en Darwin.
In 1899 verruilt de avonturier in een poging zijn wilde haren te verliezen het leger voor een politieke loopbaan. In 1901 wordt hij lid van het Lagerhuis en in 1906 president of Board of Trade. Na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, is hij als minister van Marine betrokken bij de Britse en Franse landing op Gallipoli, het Turkse schiereiland dat verandert in een bloedbad. 20.000 jonge soldaten afkomstig uit met name Australië en Nieuw-Zeeland verliezen hier hun leven. Wellicht is het uit schuldgevoel, dat Churchill de spreek- en schrijfstoel verlaat om te vechten aan het Westfront in 1917. Maar hij keert terug, en wel als minister van munitie.
Na de Eerste Wereldoorlog trekt Winston zich terug. Hij schildert, in een poging een rooskleurige voorstelling te maken van alle plekken die hij zag. En hoewel deze kant van hem relatief onbekend is; geven zijn schilderijen gedurende zijn leven een meer gekleurd beeld dan de zwart-wit beelden en de krakende speeches die de wereld zich later van hem zal herinneren.
De schilderijen van Churchill zijn begrijpelijk. Helder. Zonder Boerenoorlog kampen; zonder loopgraven. Dit schilderij, dat Churchill maakte in 1921, toont een sereen Afrikaans beeld.
Zijn penseel legde Winston neer vanaf de jaren dertig, toen hij meer dan wie dan ook de noodzaak voelde de wereld te waarschuwen voor het naderend gevaar dat slechts hij zag in de grijpgrage Adolf Hitler. Hij heeft kritiek op Chaimberlain en zijn Appeasement politiek, waarmee deze een Tweede Wereldoorlog wilde voorkomen door Hitler toestemming te geven om een deel van Tsjecho-Slowakije te annexeren. Bij diens terugkeer in Londen in 1938 zegt Churchill:
'You were given the choice between war and dishonor. You chose dishonor and you will have war.'
En oorlog komt er, en de uitbraak ervan betekent ook zijn terugkeer in de politiek.
Dan verrijst de stenen, sigaarrokende Churchill zoals wij hem kennen. Statig; resoluut. Het symbool van verzet en van kracht; bijgezet door woorden uitgesproken over de radio; afkomstig uit zijn eigen pen, waaraan het Britse volk zich vast kan klampen.
Hij ontpopt zich tot de man die Europa redde van het Nazisme; degene die toenadering zocht en vond tot Roosevelt en daarmee de Verenigde Staten aan zijn zijde kreeg.
We shall fight on the beaches, we shall fight on the landing grounds, we shall fight in the fields and in the Streets, we shall fight in the hills; we shall never surrender.
De correspondent bleef Churchill. Als premier; in de ondergrondse, op zoek naar de 'publieke opinie.' De criticus ook. Groot is dan ook de teleurstelling wanneer hij na de Tweede Wereldoorlog niet wordt herkozen. Churchill geeft zijn Fulton speech, waarmee hij de wereld wil voorbereiden op een naderende oorlog met Stalin's Soviet blok. Hij spreekt als eerste over een 'IJzeren gordijn' en benadrukt de noodzaak van een verenigd Europa. (Een Brexit zou hem net zo aantrekkelijk hebben geleken als communistisch worden; maar dat ter zijde.)
De wereld is oorlogsmoe. En Churchills ideeen te conservatief. Verkiezingsuitslagen zijn desastreus, zoals ook het effect zal zijn op de voormalig premier. Met depressies tot gevolg. Winston weet niet hoe hij zijn dagen moet slijten; totdat hij op verzoek van zijn vrouw naar Italië vertrekt om zich te geven aan de schilder- en schrijfkunst.
In 1951 mag hij alsnog beginnen aan een tweede Ambtstermijn. Zelf zag hij meer. Tegen zijn vrouw zei hij een positie als 'premier van een Verenigd Europa' te ambiëren. Twee jaar later ontvangt hij de Nobelprijs voor de literatuur.
Op de vraag naar hoe het komt dat Churchill voorvechter werd van het Europese ideaal is bij nader inzien maar één antwoord gepast: Merakis.
Churchill was zowel een deelnemer als een observeerder; zowel een creator als een slachtoffer van zijn tijd. Hij stopte alles dat hij was en had; had gezien, geleerd en gemaakt in zijn ambt. Zijn werk. En het is op het snijvlak van zijn werkzaamheden, waar Merakis ontstond: Grootsheid in denken en diepte in gevoel.
'We make a living by what we get, but we make a life by what we give.'
Reactie schrijven